De afgelopen jaren zijn er nogal wat personen met narcistisch gedrag op mijn pad gekomen. Ik noem ze bewust geen ‘narcisten’ (al flap ik dat in mijn boosheid heus wel eens eruit). Narcisme is een persoonlijkheidsstoornis, gediagnosticeerd volgens de psychiatrie-bijbel, de DSM-5. En als ik ergens géén fan van ben, dan is het wel van de DSM. Dat behoeft voor veel mensen met een logisch denkvermogen gelukkig geen toelichting. Jim van Os, die betrokken was bij projecten waarin ik actief ben geweest, heeft daar als ‘out-of-the-box’ psychiater zelfs meerdere boeken over geschreven. In Nederland zitten we nog steeds ‘gevangen’ in oud denken, en daarmee in een verouderd systeem. Bij gebrek aan beter – wordt vaak gedacht. Maar wie zijn daar de dupe van? Juist ja, de mensen die bestempeld (“gediagnosticeerd”) worden. Vaak zelfs zonder dat ze het zelf door hebben.
Goed, ik hou het dus netjes. Mensen met narcistisch gedrag. En ik ontken niet dat zij wel degelijk een persoonlijkheidsstoornis hebben, als zou ik dat woord liever vervangen door iets minder DSM-achtigs ????. En narcisme zal ongetwijfeld van alle tijden zijn, maar toch heb ik het vermoeden dat dergelijk gedrag samenhangt met sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen zoals het toenemende individualisme. De ‘ieder voor zich’-mentaliteit.
Er altijd zelf proberen het beste vanaf te komen. Als dat ten koste moet gaan van anderen, geef je er een draai aan, zodat je het voor jezelf kunt verantwoorden en goedpraten. Oftewel: verdraai de feiten, of verzin een gedachtenkronkel en geloof er vooral zelf voor 200% in. Manipulatie voor eigen gewin.
Zo heb ik verschillende cliënten gehad die in het verleden te lijden hadden onder een partner met narcistisch gedrag. Zwaar aan zichzelf gingen twijfelen, extreem onzeker werden, omdat het (volgens hun partner) altijd aan hén lag. Ze konden niet zichzelf zijn, waren emotioneel enorm afhankelijk gemaakt. Ze werden gekleineerd, voelden zich helemaal niets en niemand meer. Pas toen ze loskwamen van die relatie, konden ze weer gaan ademhalen. Nieuwe stappen zetten in hun leven. Eindelijk echt gaan léven.
Overigens is dat ook het beste (of misschien wel het enige juiste) wat je kunt doen als je een relatie hebt met zo iemand… wegrennen, zo ver als je kunt. Een narcist, pardon – iemand met narcistisch gedrag – heeft namelijk geen zelfinzicht. Dat is precies hun probleem. Relatietherapie is daarom bij voorbaat gedoemd te mislukken. Iemand met narcistisch gedrag zal niet toegeven dat hij fout is, omdat ie dat simpelweg niet ziet. Niet zelden weet deze persoon een coach of therapeut op zijn hand te krijgen, wederom door feiten te verdraaien of gebeurtenissen anders voor te stellen. En je moet als hulpverlener van goeden huize komen om daar doorheen te prikken. De meesten trappen achteloos in deze manipulatie-valkuil.
Overigens, narcist is een scheldwoord dat best vaak gebruikt wordt (en ja, ook door mezelf dus wel eens). Dat we daarmee voorzichtig moeten zijn, moge duidelijk zijn. Alleen al om eerdergenoemde reden (DSM-stempels…) ben ik daar geen voorstander van. Bovendien is het wel zo eerlijk om toe te geven dat we allemaal narcistische trekjes hebben. Wij mensen zijn er als ‘overlevers’ bijvoorbeeld een kei in om onszelf beter voor te doen dan we werkelijk zijn. En daarmee (veelal impliciet) anderen figuurlijk onder ons te positioneren. Zelf de verantwoordelijkheid niet willen nemen en met het vingertje naar de ander wijzen. Dat riekt al naar…
Wat van belang is, is dat je je daarvan bewust bent. Kunt reflecteren op je eigen gedrag, eerlijk bent tegen jezelf. En misschien is het een onterecht oordeel, maar ik vraag me vaak af of sommige mensen dat wel kunnen…
Narcistisch gedrag komt overal voor, op alle niveaus.
“Het is niet mijn schuld”, zegt de scholier die een slecht cijfer haalt voor een proefwerk. “De docent gaf het proefwerk meteen na het weekend, terwijl ik toen moest voetballen en een feestje had.”
“Dat is niet mijn pakkie an”, zegt de projectmedewerkster tegen haar teamgenoten, naar aanleiding van een gemaakte blunder. “De teamleider is verantwoordelijk voor het verloop en slagen van het project, niet ik!”
“Ik kon er niks aan doen”, zegt de automobilist die een fietser aanreed. “Ik was moe, de weg was slecht verlicht en ik had heus maar 1 glas wijn op.”
“Ik geef het in liefde aan je terug”, zegt de spiritueel leider, die kritiek krijgt op zijn handelen, maar
zich onttrekt aan zijn verantwoordelijkheid, danwel overtuigd is van zijn onschendbaarheid (lees: eigen gelijk) vanuit zijn “diepe 5d” spirituele waarden.
Dat dus.
Animum debes mutare, non caelum.
U moet de instelling van uw geest veranderen, niet van problemen weglopen.
Voor wie dat kan tenminste.
